بررسی اثر پساب مزارع پرورش ماهی قزل آلا بر خصوصیات فیزیکوشیمایی آب و غنای تاکسونی جوامع ماکروبنتوز رودخانه زاینده رود

آبزی پروری ازجمله فعالیت¬های تولیدی است که امروزه با افزایش تقاضای جهانی برای تولیدات آبزی پروری مورد توجه سرمایه گذاران قرار گرفته است، اگرچه توسعه کنترل نشده آن مانند هر فعالیت تولیدی دیگری بر محیط زیست تأثیر خواهد داشت. گسترش آبزی پروری و لزوم توسعه همگام آن با معیارهای زیست محیطی نیاز به مطالعه آثار نامطلوب احتمالی آبزی پروری را آشکار می¬سازد. بررسی ویژگی¬های کمی و کیفی منابع آبی دریافت¬کننده پساب از ارکان توسعه پایدار و اعمال مدیریت صحیح در زمینه شیلات است. رودخانه زاینده رود نیز از منابع آبی دریافت کننده پساب چندین کارگاه پرورش ماهی می باشد، برای ارزیابی اثر اکولوژیکی ناشی از پساب مزارع پرورش ماهی روی جوامع زیستی و کیفیت آب رودخانه زاینده¬رود سه مزرعه مستقر در حاشیه رودخانه زاینده رود در محل دیمه، حجت آباد و نکوآباد تکاب به ترتیب با ظرفیت تولید 250، 25و70 تن انتخاب گردید. برای آنالیزهای فیزیکوشیمیایی و بررسی وضعیت کفزیان ، نمونه برداری از آب و ماکروبنتوزهای رودخانه زاینده رود در سه نوبت پاییز، زمستان و بهار انجام گرفت. ایستگاه¬های نمونه برداری در محل ورودی وخروجی مزارع و چند ایستگاه در رودخانه شامل بالادست مزرعه، 50-100 متر پایین دست و یک کیلومتر پایین¬دست ورود پساب به رودخانه انتخاب شدند. نمونه¬های آب برای تعیین پارامترهای دما، اکسیژن محلول، ph، cod، bod5، tss، tds ، آمونیوم، نیترات و فسفات آنالیز شدند. شاخص¬های زیستی محاسبه شده برای جوامع درشت¬بی¬مهرگان¬کفزی شامل غنای تاکسونی، غنای ept، فراوانیept، تراکم، فراوانی تاکسون¬های مقاوم به آلودگی و شاخص¬های تنوع سیمپسون و شانون بودند. همچنین برای برای ارزیابی اثر پساب مزارع بر کیفیت آب، شاخص کیفی آب (nsfwqim) نیز محاسبه گردید. نتایج نشان داد که در بیشتر مواقع غلظت فاکتورهای اندازه¬گیری شده شامل cod، bod5، tss، tds ، آمونیوم، نیترات و فسفات در پساب مزارع پرورش ماهی نسبت به ورودی افزایش معنی¬داری (05/0p<) داشته است. غلظت اکسیژن محلول وph پساب مزارع نیز در مقایسه با ورودی کاهش معنی¬داری(05/0p<) را نشان داد. کاهش شاخص کیفی آب nsfwqimنیز در محل خروجی پساب، بیانگر کاهش کیفیت آب در محل خروجی مزارع می¬باشد. نتایج همچنین حاکی از افزایش بار آلاینده¬ها با شدت فعالیت¬های مدیریتی کارگاه بود، البته در بیشتر موارد غلظت آلاینده¬ها در حد مجاز پساب برای ورود به آب¬های سطحی قرار داشتند. به طور کلی مقادیر اندازه¬گیری شده در پساب خروجی کارگاه¬ دیمه به طور معنی¬داری (05/0p<) بیشتر از پساب سایر مزارع بود که نشان می¬داد با افزایش مقدار بیومس ماهیان، غلظت آلاینده¬ها نیز در پساب بیشتر می¬گردد. کاهش تاکسون¬های حساس به آلودگی و افزایش فراوانی و تعداد تاکسون¬های مقاوم به آلودگی در محل پساب مزارع نسبت به ورودی نیز نتایج آنالیزهای فیزیکوشیمیایی آب را تأیید نمود. نتایج آنالیزهای فیزیکوشیمیایی آب بیانگر تأثیر اندک پساب بر کیفیت آب رودخانه بود که به نظر می¬رسد به علت قدرت خودپالایی و ظرفیت رقیق¬سازی رودخانه باشد. هرچند تأثیر پساب بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب رودخانه ناچیز بود، نتایج مطالعه حاضر نشان داد جوامع بی¬مهرگان کفزی رودخانه تحت تأثیر پساب مزارع قرار گرفته¬است و در مواقعی که دبی آب رودخانه کمتر بود، تأثیر نامطلوب پساب بر جوامع کفزیان مشخص¬تر می¬گشت. وضعیت کیفی آب و جوامع زیستی رودخانه در ایستگاه یک کیلومتر پایین¬دست بهبود ¬یافت، ولی به ویژه در مورد ایستگاه¬های پایین¬دست مزارع با تولید زیاد به نظر می¬رسد مسافت بیشتری نیاز است که تأثیر پساب مزرعه توسط رقیق¬سازی رودخانه و توان خودپالایی آن کاملاً از بین برود. با توجه به این¬که مقدار بیومس مزارع و ظرفیت رقیق¬سازی رودخانه از موثرترین عوامل در تعیین میزان آلایندگی یک مزرعه پرورش ماهی می¬باشند، بهتر است هنگام احداث مزارع به این فاکتورها توجه نمود و همگام با حفاظت از محیط زیست، آبزی¬پروری را توسعه داد.